Edukimi i fëmijëve përballë realitetit familjar dhe shoqëror

Nga Anila Mullahi

Qeniet njerëzore lindin pa asnjë lloj kulture dhe as model sjelljeje. Ata duhet të transformohet nga prindërit e tyre, mësuesit dhe të tjerët, në qenie të kulturuara dhe të edukuara, të aftë të adaptohen me shoqërinë. Procesi i përgjithshëm i të kulturuarit është referuar si shoqërizim. Gjatë socializimit, ne mësojmë gjuhën e kulturës dhe rolet e modelet, të cilat ne jemi të lindur për të luajtur në jetë.

Për shembull, vajzat mësojnë se si të jenë bija, motra, bashkëshorte dhe nëna të mira. Përveç këtyre modeleve, ata mësojnë në lidhje me modelet profesionale që shoqëria i quan si të përshtatshme për ta ose jo. Ne mësojmë dhe zakonisht miratojë normat e kulturës sonë përmes procesit të socializimit. Normat janë konceptet e sjelljes së duhur që pritet të mbahen nga shumica e anëtarëve të shoqërisë.

Ndërsa një pjesë e rëndësishme e personalitetit të njeriut është rezultat i gjeneve tona, i trashëgimisë gjenetike, procesi i socializimit mund të nxisë atë në drejtime të caktuara duke inkurajuar besimet dhe qëndrimet specifike. Modelet e socializmit që i afron familja dhe shoqëria në vende dhe komunitete të ndryshme shfaqin diferenca të ndryshme njëra nga tjetra.Socializimi është një proces i rëndësishëm në procesin e formimit të personalitetit.

Në përgjithësi, socializimi i fëmijëve konvergon në modele të ngjashme. Socializimi i suksesshëm mund të rezultojë në uniformitet të modeleve brenda një shoqërie. Nëse të gjithë fëmijët marrin të njëjtin shoqërizimin, ka të ngjarë që ata do të ndajnë të njëjtat besime dhe sjellje. Ky fakt ka qenë një motivim i fortë për qeveritë kombëtare të gjithë vendeve të botës për të standardizuar arsimin dhe për ta bërë të detyrueshëm për të gjithë fëmijët.

Duke vendosur se çfarë gjërash duhet të mësohen dhe se si duhen mësuar, shoqëria kontrollon deri diku brezat e rinj. Ata që përvetësojnë normat e shoqërisë kanë më pak gjasa për të thyer ligjin ose për të kërkuar ndryshime radikale shoqërore. Në të gjitha shoqëritë, megjithatë, ka individë që nuk përputhen me standardet e përcaktuara nga ana kulturore e normalitetit, sepse ata janë “jashtë normales”, “ jashtë modeleve”, që do të thotë se ata nuk i kanë përvetësuar normat e shoqërisë. Këta njerëz janë emërtuar zakonisht nga shoqëria e tyre si “devijant”, ose ndonjëherë edhe në etiketime ekstreme si “të sëmurë mendorë”.

Si socializohen fëmijët?

Socializimi është procesi i të mësuari, i cili fillon menjëherë pas lindjes. Fëmijëria e hershme është periudha më intensive dhe më vendimtare për t’u mësuar fëmijëve sesi do të sillen në familje, në rrugë, në shkollë e në çdo vend publik. Fillon me të mësuarit e gjuhës dhe elementët më thelbësor të sjelljes. Ajo është një fazë shumë e rëndësishme në të cilën merr formë personaliteti ynë. Megjithatë, ne vazhdojmë të mësojmë gjatë gjithë jetës sonë. Me rritjen e moshës është e nevojshme të mësojmë role të reja, të duhurat për faza të reja të zhvillimit tonë.

Eksperiencat e hershme ndikojnë në jetën tonë të mëvonshme, fëmijë të dhunuar fizikisht bëhen pranues dhe ushtrues të dhunës sipas rastit. Fëmijët e përkëdhelur më tepër seç duhet shndërrohen në njerëz të pazotë për të arritur të mbijetojnë vetë.

Në vende të ndryshme të botës, përdoren teknika të ndryshme për të edukuar fëmijët e tyre. Ka dy lloje të mëdha të metodave të mësimdhënies dhe edukimit – formale dhe joformale.

Arsimi formal është ajo që ndodh kryesisht në një klasë, në shkollë. Ai zakonisht është i strukturuar, i kontrolluar, dhe i drejtuar kryesisht nga mësuesit që janë të rritur dhe që janë profesionistë të vërtetë.

Arsimi joformal. Në të kundërt, edukimi joformal mund të ndodhë kudo. Ai përfshin imitimin e çfarë bëjnë dhe thonë të tjerët, si dhe eksperimentimin dhe vënien në praktikë, përsëritjen nëpërmjet aftësive bazë. Ky proces ndërveprimi ndodh dhe shfaqet nëpërmjet lojërave ku fëmijët luajnëme role të ndryshme ku imitojnë ndërveprimet e të rriturve. Ata nëpërmjet këtyre lojërave imitojnë sjelljen, komunikimin e të rriturve dhe shfaqin perceptimin që kanë për të rriturit.

Shumica e sjelljeve të hershme në të gjithë botën është pranuar në mënyrë jo zyrtare se realizohen nën mbikëqyrjen e grave dhe vajzave. Fillimisht, nëna dhe të afërmit e tyre femra janë kryesisht përgjegjëse për shoqërizim. Më vonë, kur fëmijët hyjnë në shkollë fillore, ata janë zakonisht nën kontrollin e mësuesve që janë femra (Statistikat tregojnë qartë se mësueset e nivelit fillor janë në mënyrë dërrmuese femra).

Në pjesën më të madhe të vendeve të zhvilluara, kujdestaret për fëmijët janë më shpesh vajzat adoleshente. Në shoqëritë jo shumë të zhvilluara, për fëmijët përveç nënës rol kujdestarie kanë gjasa të marrin edhe motrat më të mëdha apo gjyshet.

Në kohë të ndryshme janë realizuar studime të gjera në vende të ndryshme të praktikave të socializimit të hershme në shoqëri të ndryshme. Dy përfundime të përgjithshme kanë dalë nga ky studim.

Së pari, praktikat e socializimit ndryshonin dukshëm nga shoqëria në shoqëri.

Së dyti, praktikat e socializimit në përgjithësi ishin të ngjashme në mesin e njerëzve të së njëjtës shoqëri.

Kjo nuk është befasuese, pasi njerëzit që i përkasin të njëjtës kulturë dhe komuniteti ka të ngjarë që të ndajnë vlerat thelbësore dhe perceptimet të njëjta. Përveç kësaj, përgjithësisht ne i mësojmë fëmijët tanë në të njëjtën mënyrë që prindërit tanë na kanë mësuar ne.

Studiuesit e ndryshëm kanë vërejtur se metoda të ndryshme janë përdorur për të edukuar dhe përgatitur fëmijët në shoqëri të ndryshme. Për shembull, ka shoqëri të cilat kryesisht e përdorin frikën dhe ndëshkimin fizik si mënyrë për të modeluar sjelljen e fëmijëve. Në të kundërt, popuj të ndryshëm përdorin lavdërim prindërore dhe kërcënimin e humbjes së mundësisë për t1u lavdëruar. Shoqëri të tjera e mbështesin edukimin dhe socializimin në ngacmime dhe kërcënime.

Ndoshta, çdokush që lexon këto mendime fillon të mendojë se çfarë metodash do të përdorte për të kontrolluar sjelljen e fëmijëve të tij. Ata pyesin veten;

• A do të bënte punë nëse i hiqni një pëllëmbë apo mjaftonte ta kërcënoje që do t`i bëje një gjë të tillë?
• Apo është me mirë të përdorni vetëm lavdërime për ta ngacmuar në sedër?
• Ç farë efekti do të ketë vënia në lojë e tyre ose mospërfillja?
• A do të përpiqeni t`i bëni fëmijët tuaj të pavarur dhe me vetëvlerësim apo do t’i dekurajoni ata në favor të vartësisë së vazhdueshme?

Në një periudhë të jetës tonë, shumica prej nesh do të jenë të përfshirë në rritjen e fëmijëve. Do ta bëni atë në të njëjtën mënyrë që jeni rritur dhe vetë? Ka shumë të ngjarë që do të ndodhë kjo e fundit. Prindërit abuzivë janë në shumicën e rasteve, abuzuar nga prindërit e tyre. Po kështu, prindër të butë dhe tolerant me fëmijët e tyre janë rritur në këtë mënyrë dhe vetë nga prindërit e tyre.

A ka ndonjë mënyrë të drejtë ose të gabuar për të edukuar fëmijët? Deri në një masë të caktuar përgjigja varet nga konteksti social. Çfarë është e drejtë në një kulturë mund të jetë e gabuar në një tjetër. Edhe veprimet në dukje të parëndësishme të prindërve mund të kenë ndikime të mëdha në shoqërizimin e fëmijëve të tyre.

Për shembull, çfarë do të bëni nëse fëmija juaj bërtet vazhdimisht, por nuk është i sëmurë, i uritur, ose në nevojë për t`i ndryshuar pelenat? A do ta mbaje fëmijën në krahë apo do ta lije në krevat, do t’i këndoje butësisht derisa të ndalonte së qari, madje edhe në qoftë se ajo do të merrte orë të tëra? Përgjigja që ju jepni me shumë gjasa varen nga kultura juaj, nga shoqëria ku bën pjesë.

Zakonisht këshillohet për të hequr fëmijën nga kontakti me të tjerët deri sa të ndalojë së qari. Pasi jeni siguruar se fëmija nuk është i sëmurë ose i vrarë fizikisht, ai ose ajo do të merret jashtë, duke u larguar në ndonjë dhomë dhe duke u larguar në një vend të sigurt, deri sa të ndalojnë të qarat. Atëherë fëmija do të sillet në shtëpi përsëri për t’u bashkuar me familjen.

Psikologë e shohin këtë si një metodë që bën që fëmijët të jenë të qetë dhe jo të zhurmshëm. Nga ana tjetër ka nga ata që mendojnë se kjo metodë i mëson fëmijët se duke bërë zhurmë ata do të marrin si dënim largimin nga kontakti shoqëror.

Krejt ndryshe ndodh në shumë familjeve të tjera, ku prindërit i mbajnë fëmijët e tyre në të njëjtin vend, duke ndërvepruar me të derisa të ndaloj së qari. Mësimi që ne pa dashje mund të japim në këtë rast është se e qara çon në tërheqje vëmendje mbi fëmijët e të tjerëve. A është kjo e gabuar?

Sjellje të ndryshme analizohen dhe interpretohen në mënyra të ndryshme. Edukimi dhe socializimi është i ndryshëm në shoqëri të ndryshme dhe në varësi të individualitetit të ndryshëm që shfaqin fëmijët.

Rev. Familja, shkurt 2015