Vehbi efendiu është një nga figurat me kontributin më të madh në historinë moderne të Shqipërisë. Kontributi i tij politik e patriotik është i përmasave të jashtëzakonshme dhe me përgatitjen e tij të lartë ai u kthye në një figurë shumë aktive të patriotizmit shqiptar. Haxhi Vehbi Dibra (Agolli) u lind më 1867 dhe u rrit në qytetin e Dibrës së Madhe, prej nga mori edhe mbiemrin dhe u njoh gjerësisht në të gjitha trojet shqiptare. Vehbi efendi Dibra qysh në moshën e fëmijërisë shquhej për një zgjuarsi dhe mendjemprehtësi të rrallë. Ai dallohej midis moshatarëve për zellin e tij të madh për të mësuar. Më pas vazhdon studimet e larta në Stamboll. Pas kryerjes së studimeve të larta për teologji, kryen specializime në degë të veçanta, si: filozofi islame, logjikë e jurisprudencë. Ai i zotëronte shumë mirë tri gjuhët klasike të Lindjes muslimane: turqishten, persishten e arabishten. Ai bëhet kështu në një figurë qendrore të historisë shqiptare të Pavarësisë, së bashku me Ismail Qemalin.
Në vitin 1892, në moshën 25 vjeç emërohet myfti i Dibrës, duke zëvendësuar babain e tij[1]. Vehbi Efendiu luajti një rol të rëndësishëm në Kongreset e Manastirit 1908, 1910, ku mbështeti Dervish Himën e dom Nikollë Kaçorrin dhe alfabetin e gjuhës shqipe me gërma latine. Ai i drejtoi me shumë kujdes punimet e Kongresit të Dibrës më 1909, ku me shumë zgjuarsi amortizon presionin e partisë xhonturke e pranishme në këtë kongres me një numër të madh pjesëmarrësish. Merr pjesë në ngritjen e Flamurit në Vlorë së bashku me bashkëpunëtorin e tij të ngushtë Hafiz Sherif Langun, si delegatë të Dibrës dhe aty zgjidhet Kryetar i Pleqësisë (Senatit) së Parë Shqiptarë, të Qeverisë së Përkohshme të Ismail Qemal bej Vlorës, ku me fetvanë e tij ngrihet flamuri me shkabën dy-krerëshe, si dhe hedh firmën së bashku me delegatët e tjerë në shpalljen e pavarësisë në Vlorë dhe në ngritjen e qeverisë së parë të shtetit shqiptar. Shpallet nga qeveria e Vlorës Myfti i përgjithshëm i Shqipërisë dhe zëvendësohet në postin e kryetarit të Senatit nga Eqerem bej Vlora. Në ato vite shumë të trazuara të dy luftërave ballkanike dhe menjëherë të Luftës së Parë Botërore, ai si një politikan i aftë dhe njeri me veti të larta organizative jep kontributin e tij të vlefshëm në sajë të emrit të mirë që gëzonte në popull si klerik i lartë dhe teolog i ditur. Gjithashtu jep kontributin e tij në ngritjen e flamurit kombëtar nëpër rrethe të ndryshme të vendit, si dhe në krijimin e organizimin e pushtetit lokal në prefektura e nënprefektura.
Nga dokumentet e Qeverisë së Vlorës shumë prej tyre mbajnë firmën e tij, si zëvendëskryetar pasi Ismail bej Qemali largohet në mars 1913 drejt Evropës me mision dhe e ngarkon Vehbi efendiun ta zëvendësojë në këtë detyrë shumë të vështirë për kohën, që po përjetonte vendi. Në shtator 1913 kontribuoi gjerësisht në organizimin e kryengritjes kundër serbëve në Dibër. Më 1 Mars 1918 ndodhi një akt i pazakontë, ku disa të krishterë shkodranë hodhën parulla ofenduese ndaj muslimanëve nëpër qytet, si: “Poshtë xhamia!”, “Poshtë Mevludi!”, por akoma më e keqe ishte therja e derrit në derën e xhamisë. Kjo u prit me indinjatë të thellë nga muslimanët e Shkodrës, të cilët normalisht që reaguan me shumë zemërim ndaj këtij akti vandal, por kryemyftiu Vehbi Efendiu bëri takime e bisedime me klerikë të ndryshëm të krishterë, dhe në mënyrë demonstrative tha se këto veprime nuk i sjellin ndonjë dëm bashkimit të popullit, dhe se 4 apo 5 ferra nuk përfaqësojnë komunitetin e krishterë dhe nga ana tjetër iu drejtoi një notë proteste autoriteteve Austro-Hungareze, pastaj bëri përpjekje të shumta për të qetësuar gjendjen. Më 1916-ën, pasi Shqipëria ishte krejt e pushtuar nga fuqitë e huaja, ai ia del të krijojë Gjyqin e Naltë të Sheriatit, të cilin e drejtoi vetë, duke u përpjekur që shqiptarët të mos e humbnin pusullën në ato vite të turbullta lufte. Qysh në këto momente kur ai drejton Gjyqin e Naltë ai nxjerr një qarkore për përdorimin e shqipes në administratë, si dhe porosit vulat në gjuhën shqipe me shqiponjën dy-krerëshe.
Ky institucion e vazhdon jetën e tij deri në shkurt të vitit 1923, ku po me iniciativën e tij, të Hafiz Ali Korçës, Hafiz Ismet Gurit etj., mblidhen 36 delegatë nga e gjithë Shqipëria për të marrë pjesë në Kongresin e Parë të Xhamisë në kryeqytetin e sapozgjedhur të vendit, Tiranën. Menjëherë pas fillimit të punimeve H. Vehbi Dibra zgjidhet drejtues i këtij Kongresi, që e shkëput xhaminë shqiptare nga qendra e Stambollit, Kalifati dhe Meshihati, duke shpallur mëvetësinë e saj. Në këtë Kongres u bënë një sërë reformash ku Gjyqi i Naltë i Sheriatit kthehet në Këshillin e Naltë të Sheriatit. U mor vendimi për nxjerrjen e revistës që do të ishte zëdhënëse e Komunitetit Mysliman (Zani i Naltë), si dhe hapja sa më parë e një Universiteti (Medrese Alije – e lartë), ku do të mësoheshin jo vetëm arabishtja e shqipja, por edhe gjuhë të tjera perëndimore. Gjithashtu shumë shkrime të tij me karakter fetar janë botuar në faqet e revistës “Zani i Naltë”, si dhe ka shërbyer si vaiz në xhami të ndryshme të Tiranës, ku është shquar për oratorinë dhe shërbimet e tij të vyera. Deri në vitin 1929 shërben si kryetar i Komunitetit Musliman të Shqipërisë dhe për arsye moshe tërhiqet për t’ia lënë vendin kryetarit pasardhës dr. Behxhet Shapatit. Vdes në Tiranë në mars të 1937-ës, e varroset duke u përcjellë nga respekti dhe nderimi i qindra-mijëra muslimanëve nga të katër anët e Shqipërisë, ku në varrimin e tij morën pjesë funksionarë të lartë të shtetit.[2]
[1] Gaçe, Bardhosh. Ata që shpallën Pavarësinë Kombëtare, Sh.B. Naim Frashëri, Tiranë 1997.
[2] Xhelili, Qazim. Vehbi Dibra- Personalitet dhe veprimtar i shquar i Lëvizjes Kombëtare, Albin, Tiranë 1998.
Revista “Familja”, nentor -dhjetor 2012
