Në fenë Islame kuptimi i nocionit “edukim” është shumë dimensional dhe ka për synim ngritjen e të rinjve moralisht dhe zhvillimin e tyre në të gjithë sferat e jetës. Është e ditur se fëmijët gjithmonë sjellin gëzim dhe hare në çiftin bashkëshortor. Me lindjen e fëmijës lidhja martesore forcohet edhe më shumë, shtohet dashuria ndaj njëri-tjetrit dhe përgjegjësitë kryhen me më kujdes. Por lindin pyetjet: Çfarë edukate do t’i ofrojmë fëmijës tonë? Si do ta ruajmë amanetin? A do t’i edukojmë në mënyrën e duhur?
Fëmija nuk ka mundësi që të edukohet para se të kalojë në një fazë, ku të dy prindërit luajnë rolin e një institucioni arsimor. Kjo është faza ku fëmija pajiset me edukatën e parë. Në qoftë se prindërit tregohen të sjellshëm dhe të vetëdijshëm t’u shpjegojnë atyre normat islame, dispozitat dhe obligimet që ata duhet t’i kryejnë gjatë jetës së tyre, atëherë padyshim se do të korrin sukses dhe shpërblimi për ta (prindërit) do të jetë i dyfishuar. Por, nëse ndodh e kundërta, atëherë do të shohim se fëmija tashmë është në një udhëkryq, ku epshet dhe kënaqësitë e kësaj bote e lidhin pas vetes.
Për t’i dalë ballë këtij amaneti dhe për të edukuar një fëmijë me edukatë islame, së pari duhet filluar me veten tonë, pra duhet të jemi shembull për fëmijët tanë. Muhamedi (alejhi selam) na sqaron se, “…fëmija edukohet 20 vite para lindjes së tij” .
Po vallë, si edukohet 20 vite para lindjes?
Atëherë shpjegimi është që nëna duhet të jetë e edukuar me Islam, pastaj të edukojë edhe fëmijën e saj në frymën Islame. Të gjithë jemi koshient, se gjëja më e mirë dhe më me vlerë për këtë dunja dhe për ahiret, që një prind mund t’i siguroj vetes dhe fëmijës është edukata e mirë, përkatësisht edukata islame.
Profeti Muhamed (alejhi selam) thotë: “Babai nuk mund t’i dhuroj fëmijës së tij diçka më të mirë sesa edukata e mirë” . Në hadithin tjetër tregon: “Fëmijët e edukuar mirë janë një kapital i madh dhe pasuria më e madhe. E kush ka fëmijë të miredukuar nuk duhet t`i frikësohet varfërisë në pleqërinë e vet. Fëmijët e rritur dhe të edukuar janë pensioni më i mirë” .
Ndërsa Hasan el-Basri ka thënë: “Madhëria e njeriut fisnik është edukata e tij, ndërsa devotshmëria dhe sinqeriteti janë prejardhja e tij” .
Edukata islame përfshin shumë sfera të jetës, por ne do të ndalojmë tek kurora e të gjithave, që është morali i bukur islam. Por përpara se të sqarojmë moralin dhe rëndësinë e tij, të shohim pak se si trajtohet rinia në Kuranin fisnik dhe kur fillojnë përgjegjësitë me pajisjen e virtyteve të bukura të moralit.
Kurani në etapën e rinisë u promovon të rinjve shembullin e mirëfilltë të jetesës dhe rregullit shoqëror, paraqet ndërtimin e shoqërisë mbi parimet e shëndosha dhe me moralin më të lartë, formon rininë ideale për një shoqëri ideale. Kurani, para së gjithash në këtë fazë, nxit të rinjtë për të dalluar të bardhën nga e zeza dhe të mirën nga e keqja. Çdo urdhër dhe ndalesë, çdo dispozitë kuranore është në favor dhe në të mirë të njeriut dhe asnjëherë në dëm të tij. Këto ligje janë zbritur për qëllime të mira dhe për ta shëruar të riun nga sëmundjet degjeneruese shpirtërore të cilat janë: idhujtaria, dyfytyrësia, agresiviteti, kryelartësia, ngurtësia etj.
Urdhëri i parë kuranor është fjala “Lexo…”. Në suren El-Alek thuhet: “Lexo, me emrin e Zotit tënd, i cili krijoi (çdo gjë)” . Pastaj, pas fazës së dijes kërkohet nga i riu musliman besimi i paluhatshëm në Allahun (xh.sh.) dhe në komponentët kryesor të fesë Islame. Lidhur me këtë Allahu (xh.sh.) thotë: “Përqëndro vetveten tënde sinqerisht në fenë, i larguar prej çdo të kote, (e ajo fe) feja e Allahut, në të cilën i krijoi njerëzit, s’ka ndryshim (mos ndryshoni) të asaj natyrshmërie të krijuar nga Allahu, ajo është feja e drejtë por shumica e njerëzve nuk e dinë. (Përqendrohu në atë fe) të kthyer sinqerisht tek Ai, kini frikë prej Atij dhe faleni namazin e mos u bëni nga idhujtarët…” (Er-Rum, 30-31).
Nga edukata kuranore për të rinjtë, në këtë fazë është që prindërve mos t’u thuhet as “uf”, madje me sjelljet e tyre duhet të jenë të butë dhe të mëshirshëm. Në Kuran urdhërohet: “Zoti yt ka dhënë urdhër të prerë që të mos adhuroni tjetër pos Tij, që të silleni në mënyrë bamirëse ndaj prindërve. Nëse njërin prej tyre ose që të dy i ka kapur pleqëria pranë kujdesit tënd, atëherë mos u thuaj atyre as “of – uh”, as mos u bë i vrazhdë ndaj tyre, por atyre thuaju fjalë të mira (të buta, respektuese). Dhe në shenjë mëshire shtrije pranë tyre krahun përulës e respektues dhe thuaj: “Zoti im, mëshiroi ata ty dy, sikur më edukuan mua kur isha i vogël!” (El-Isra’, 23-24).
Pozita e moralit në Kuran dhe sunnet
Një specifikë tjetër e kësaj etape është se Kurani kërkon promovimin e një rinie të përgjegjshme dhe të ndërgjegjshme, si dhe vazhdimisht kërkon që i riu të jetë i durueshëm ndaj sfidave dhe sprovave. Këtë e hasim në këtë ajete: “Ju jeni populli më i dobishëm i ardhur për të mirën e njerëzve, të urdhëroni për të mirë, të ndaloni nga veprat e këqija dhe të besoni Allahun” (Ali-Imran, 110) .
Nga çdo gjë që u sqarua më lart tregon dhe del në pah se fetë, në përgjithësi dhe sidomos ato hyjnore në veçanti, i kanë kushtuar një rëndësi të veçantë çështjes së moralit. Islami na ka urdhëruar që të pajisemi me virtyte të larta dhe na ka ndaluar nga ato të ulëtat. Madje vetë qëllimi i dërgimit të profetëve ishte përsosja e moralit të bukur. Profeti (alejhi selam) thotë: “Jam dërguar për të përsosur virtytet e moralit të bukur”.
Pastaj në shumë ajete të Kuranit, Allahu (xh.sh.) urdhëron te pajisemi me moral të mirë dhe në shumë vende i lavdëron njerëzit me moral të lartë dhe u premton atyre shpërblim: “Allahu urdhëron drejtësi, bamirësi, ndihmë të afërmve, e ndalon nga imoraliteti, nga e neveritura dhe dhuna. Ju këshillon ashtu që të merrni mësim” (Nahl, 90).
Ndërsa Profeti (alejhi selam), ka thënë: “T’ia kesh frikën Allahut kudo që të jesh, të keqen pasoje me të mirë dhe shoqëroji njerëzit me moral të mirë” .
Nuk janë të pakta e as spontane thëniet profetike që imanin e muslimanit e kanë matur me moralin e tij. Kur dikush e pyeti: “Cili është besimtari me besimin më të plotë?” Profeti (alejhi selam) tha: “Ai që ka moralin më të mirë”. Po ashtu kur u pyet, se ç’është feja, ai u përgjigj: “Morali i mirë”.
Cilat janë moralet më të rëndësishme që duhet të pajiset çdo i ri musliman?
Kurani dhe suneti i Profetit (alejhi selam) janë dy burimet kryesore ku mund të gjejmë përgjigjen e kësaj pyetjeje.
“Ky Kuran udhëzon tek ajo që është më e mira dhe më e drejta” (Isra: 9), “… për të paralajmëruar ata që janë gjallë dhe të përligjet dënimi për jobesimtarët” (Jasin: 70) .
Libri i Zotit i zbritur për njeriun që mendon, që kërkon gjithmonë të vërtetën, kërkon atë që i përmbush emrin njeri, ndikoi fuqishëm në mbjelljen dhe ushqimin e moralit, diku në formë të përgjithësuar e diku tjetër në formë të detajuar. Dijetarët e islamit thonë që kur të dëgjoni thirrjen kuranore: “O ju që keni besuar…”, kini vëmendjen se bëhet fjalë ose për një moral të mirë që duhet ta zbatoni, ose për një moral të keq të cilit duhet t’i largoheni.
Profeti (alejhi selam) si i edukuar prej Zotit me morale të larta, të dëshmuara nga miqtë dhe armiqtë e tij, ishte një shembull i gjallë i asaj që Islami kërkon të mbjellë në tokë.
Ja disa nga moralet që na porosit Kurani dhe i dërguari ynë Muhamedi (alejhi selam):
- – Përmbushja e premtimit: “Premtimin zbatojeni, sepse për premtimin ka përgjegjësi” (Isra, 34).
- – Ndalimi i shpenzimit të tepërt: “Ata që shpenzojnë tepër janë vëllezër (në veprim) të djajve, e djalli është përbuzës i madh i Zotit të Tij” (Isra, 26-27).
- – Ndalimi i koprracisë: “Dhe mos e bën dorën tënde të lidhur për qafe (mos u bë koprrac), e as mos e shtrij në tërësi, e të mbetesh i qortuar dhe duarthatë (nga shpenzimi i tepërt)” (Isra, 29).
- – Ndalimi i hidhërimit: Një njeri, i tha Profetit (alejhi selam): “Më këshillo!”. Profeti (alejhi selam) i tha: “Mos u hidhëro!”
- – Nxitja për moralin e turpit: Profeti (alejhi selam) thotë: “I tërë turpi është i mirë”.
- – Ndalimi i hipokrizisë: Profeti (alejhi selam), thotë: “Shenjat e hipokritit janë tri: kur flet gënjen, kur premton nuk mban premtimin dhe kur i besohet diçka (amanet), ai e tradhton”.
Lidhja e moralit me imanin (besimin) dhe islamin (adhurimet)
Morali është i lidhur ngushtë me besimin dhe devotshmërinë.
Allahu thotë: “Pos atyre idhujtarëve me të cilët keni lidhur marrëveshje e të cilët nuk ju kanë shmangur asgjë dhe nuk e kanë ndihmuar askënd kundër jush, pra edhe ju përmbushni marrëveshjen e tyre, deri në afatin e caktuar. S’ka dyshim se Allahu i do të devotshmit” (Teube, 4).
Profeti (alejhi selam) ka thënë: “Pasha Allahun nuk ka besuar! Pasha Allahun nuk ka besuar! Pasha Allahun nuk ka besuar! U pyet: Kush o i Dërguari i Allahut? Tha: Ai, nga të këqijat e të cilit nuk është i sigurtë fqiu i vet”. Hadithi tregon qartë se morali i keq bie ndesh me besimin, dhe se ata nuk bashkohen njëri me tjetrin. Gjithashtu, Profetit (alejhi selam) i thanë për një grua, e cila falej natën, agjëronte ditën, por megjithatë kishte moral të keq dhe shqetësonte fqinjët e saj me gjuhën e saj. Ai tha: ”Nuk ka hajër (mirësi) në të, ajo është prej banorëve te Xhehenemit” .
Lidhja e moralit me adhurimet
Namazi është ibadetet që janë riti i dukshëm dhe shpeshherë konsiderohen si kriteri i vetëm me të cilin vlerësohen njerëzit, kanë që të gjitha për qëllim përmirësimin e moralit të njeriut.
Në një hadith kudsij Allahu (xh.sh.) thotë: “Unë ia pranoj namazin atij që tregohet modest për hir të madhështisë Sime, që nuk tregohet arrogant ndaj krijesave të Mija, nuk fle këmbëngulës ndaj mëkatit të tij dhe ditën e kalon në përkujtimin Tim. Atij që mëshiron të mjerin, të mbeturin në rrugë, vejushën dhe të mjerin” .
Agjërimi është ndalimi nga ngrënia, pirja dhe marrëdhëniet intime nga agimi deri në perëndim. Por, kjo shtyllë e rëndësishme e Islamit nuk ngelet vetëm në këtë përkufizim. Prandaj, fjalët profetike janë më se të qarta në këtë kontekst: “Kush nuk braktis gënjeshtrën dhe punën e keqe, le ta dijë se Zoti nuk ka nevojë që ai të braktisë ushqimin dhe pijen e tij”.
Sadakaja nuk është një barrë fiskale, të cilës zakonisht njerëzit mundohen t’i largohen, por një mundësi pastrimi shpirtëror dhe moral, para se të jetë një pastrim material.
“Merr zekat nga pasuritë e tyre që t’i pastrosh e t’i begatosh me të” (Teube, 103).
Që njerëzit të mos e kufizojnë konceptin e së mirës vetëm me mundësitë materiale që kanë, Islami e zgjeroi rrethin e lëmoshës, duke e bërë atë një sadaka që meriton të shpërblehet. Ashtu siç është buzëqeshja ndaj të tjerëve, këshilla për mirë, ndalimi i se keqes, largimin e pengesës nga rruga e njerëzve, udhëzimin e atij që nuk e di rrugën etj.
Haxhi nuk është aspak një turizëm për në tokat e shenjta, por një mundësi për të fituar si shpirtërisht ashtu dhe moralisht, një rast i mirë për të përmirësuar durimin, urtësinë, zemërgjerësinë, para miliona e miliona njerëzve që janë ndryshe prej teje.
“Haxhi është në muaj të caktuar. Kush vendos të bëjë haxh në këta muaj duhet ta dijë se në haxh nuk duhet të ketë marrëdhënie bashkëshortore, nuk duhet të bëjë gjynahe dhe nuk duhet të bëjë debat (shamatë)…” (Bekare, 197).
Këto rite dhe rregulla, që janë dhe shtyllat e fesë, janë domosdoshmërisht edhe shtyllat e moralit.
Ashtu si dhe morali nuk mund të plotësohet larg këtyre obligimeve, po ashtu dhe ato nuk do të kenë vlerë larg moralit, që është dhe qëllimi final i tyre.
Në përfundim mund të themi se, ligjet e Zotit në Kuran rregullojnë çështjen e besimit, moralit, edukatës, veshjes, ushqimit, pijes, punës, marrëdhënieve bashkëshortore, familjare, farefisnore dhe ndërnjerëzore, religjioze dhe nacionale etj. Me anë të këtyre komponentëve ngrit rininë e shëndoshë dhe të pastër njerëzore që prodhon moral, stabilitet dhe mirëqenie. Islami nuk e sheh njeriun si një krijesë të pagabueshme të ngjashëm me melekët, prandaj nuk ka vënë para tij një sistem moral që vetëm në ëndërr mund të realizohet. Por, nga ana tjetër nuk e sheh njeriun si një gjallesë tokësore, që t’ia lejojë çdo lloj morali që toka ku jeton mund t’ia kërkojë. Në këtë sistem moral ka vend për trupin, ashtu siç ka vend për shpirtin.
Revista “Familja”, janar -shkurt 2012
